लोकसेवा सहयोगी सामग्री : बैंकिङ विशेष

लोकसेवा सहयोगी सामग्री अन्तर्गत आज हामी बैंकिङ विशेष सामग्रीहरू प्रस्तुत गर्दैछौं।

वित्तीय व्यवस्थापन कुनै पनि संस्थाको लागि आधारशिला हो। नेपालको सरकारी र निजी क्षेत्रका संस्थाहरूले लेखा प्रणालीलाई व्यवस्थित र पारदर्शी बनाउन अन्तर्राष्ट्रिय स्तरका मापदण्डहरू प्रयोग गर्दै आएका छन्। यसै सन्दर्भमा, बैंकिङ प्रणालीमा हुने कारोबारहरूको सही र समयमै अभिलेख राख्नका लागि बहिखाता, गोश्वार भौचर, बैंक नगदी कितावजस्ता वित्तीय साधनहरू प्रयोग गरिन्छ। वित्तीय निर्णयको प्रभावकारिता बढाउन र पारदर्शिता कायम गर्न यस्ता साधनहरूको भूमिका अति महत्त्वपूर्ण मानिन्छ।

लोकसेवा तयारी गरिरहेका विद्यार्थी तथा कर्मचारीका लागि बैंकिङसम्बन्धी ज्ञान र जानकारी अनिवार्य बन्दै गएको छ। यो ज्ञानले उनीहरूको वित्तीय व्यवस्थापनसँग सम्बन्धित प्रतिस्पर्धात्मक परीक्षाहरूमा सफल हुन मद्दत पुर्याउँछ। यसै पृष्ठभूमिमा, आज हामी लोकसेवा सहयोगी सामग्री अन्तर्गत बैंकिङ विशेष सामग्रीहरू प्रस्तुत गर्दैछौं।

आज प्रस्तुत गरिएका प्रमुख विषयहरू:

१. बहिखाता: परिचय र महत्व

बहिखाता (Ledger Account) कुनै पनि संस्थामा वित्तीय अभिलेख व्यवस्थित रूपमा राख्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। यसमा विभिन्न कारोबारहरूलाई मिति अनुसार अभिलेखित गरी सम्पत्ति, दायित्व, आम्दानी र खर्चको अभिलेख राखिन्छ। संस्थाको वित्तीय स्थितिको सम्पूर्ण जानकारी एकै ठाँउमा दिन बहिखाताले सघाउँछ।

२. लेखा र अभिलेखन प्रणालीबीचको फरक

अभिलेखन (Book Keeping)ले सामान्य वित्तीय कारोबारहरूको अभिलेख राख्छ भने लेखा (Accounting) प्रणालीले यी अभिलेखहरूको विश्लेषण गरेर वित्तीय विवरण र निर्णय लिनमा मद्दत पुर्याउँछ। लेखा प्रणालीमा विस्तृत वित्तीय विश्लेषण समावेश हुन्छ भने अभिलेखन सामान्यतया रेकर्ड राख्ने प्रक्रियामा सीमित हुन्छ।

३. गोश्वार भौचर: परिचय र विशेषताहरू

गोश्वार भौचर (Journal Voucher) वित्तीय कारोबारहरूको प्रारम्भिक अभिलेख राख्नका लागि प्रयोग गरिन्छ। यसमा प्रत्येक कारोबारलाई छुट्टाछुट्टै डेबिट र क्रेडिटको आधारमा अभिलेखित गरिन्छ। यो वित्तीय विवरणहरूको सन्तुलन परीक्षण गर्न र लेखा प्रणालीलाई व्यवस्थित राख्न प्रयोग गरिने महत्त्वपूर्ण दस्तावेज हो।

४. बैंक नगदी कितावको परिचय र महत्व

बैंक नगदी किताव (Bank Cash Book) कार्यालयमा प्राप्त नगद र बैंक कारोवारहरूको अभिलेख राख्ने फारम हो। यसले नगदको दुरुपयोग रोक्न र वित्तीय पारदर्शिता कायम गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। बैंक नगदी कितावबाट कार्यालयको नगद र बैंक मौज्दातको यथार्थ जानकारी प्राप्त गर्न सकिन्छ।

५. NAS र NFRS बीचको तुलना

NAS (Nepal Accounting Standards) र NFRS (Nepal Financial Reporting Standards) नेपालमा प्रयोग हुने लेखा मापदण्डहरू हुन्। NAS स्थानीय मापदण्डमा आधारित छ भने NFRS अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डमा। निजी तथा व्यवसायिक संस्थाहरूले NFRS प्रयोग गर्छन् भने सरकारी तथा गैर-नाफामूलक संस्थाहरूले NAS लाई प्राथमिकता दिन्छन्।

६. बैंक हिसाव मिलान विवरण: परिचय र महत्व

बैंक हिसाव मिलान विवरण (Bank Reconciliation Statement) बैंक र कार्यालय बीचको लेनदेनको फरक पत्ता लगाउन तयार गरिन्छ। यसले बैंक र कार्यालयमा राखिएका खाताहरूको असमानता पत्ता लगाएर आर्थिक पारदर्शिता र सही वित्तीय निर्णय गर्न सहयोग पुर्याउँछ।

यहाँ प्रस्तुत सामग्रीले लोकसेवा तयारीमा रहेका विद्यार्थीहरूलाई बैंकिङ प्रणालीको आधारभूत ज्ञान दिन मद्दत पुर्याउँछ। यसले लेखा प्रणाली, वित्तीय साधनहरूको प्रयोग, र सही वित्तीय निर्णय लिन महत्त्वपूर्ण जानकारी प्रदान गर्दछ।

ईप्रेस मिडिया, ११ असोज, २०८१